El dokuması halılara, dokuma tezgahlarına, dokumacılara rastlamak zorlaştı. Çoğumuzun evinde makine halıları var. Bir köye yolumuz düşerse ancak dokuma yapan birini görebiliriz. Halıların kendileri ise sanki sadece turistler için var.
Halıcılık Sanatının Öyküsü
İlk halı yapımının yeri ve zamanı tarihçiler tarafından kesin olarak bilinmese de ilk halı örneklerinin M.Ö. 500’lü yıllardan bu yana Orta Asya, Anadolu, Türkmenistan, İran ve Çin’de üretildiği yaygın olarak doğrulanan bir bilgi.
Bu coğrafya bu yüzden “Halı Kuşağı” olarak anılıyor.
Osmanlı Dönemi’nde “nakkaşlık” olarak adlandırılan halı tasarımcılığı Acemi sanarkarlardan aktarılan bilgiler ve yetiştirilen sanatçılar aracılığıyla gelişmiş ve nakkaşlık 16. yüzyılda özellikle Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde altın çağını yaşamış.
Yörüklerin son temsilcileri için de dokumacılığın kültürlerinde önemli bir yeri var. Yörük kilimleri zorlu yolculukları ve göç hikayelerini anlatmaya devam ediyor. Bu kilimlerde kullanılan kök boyalar da yörükler tarafından hazırlanıyor. Bunca zorluğa rağmen hala sürdürülen dokumacılık, zorluklara rağmen yaşatılmaya çalışılan kültüre ve geleneklere bağlılıklarını da gösteriyor.
Türk Halı Sanatında Motifler ve Anlamları
Yöreden yöreye değişiklik gösterse de Türk halılarında gelenekselleşmiş motiflerin dört ana teması vardır; Doğum, hayat, ölüm ve ölümsüzlük.
Halı sanatçısı dokumaya önce doğum ile ilgili motiflerle başlar, hayat ve ölümle devam eder.
İlk tema olan Doğum ile ilgili motiflerden bahsedecek olursak örnek olarak erkekliği, cesareti ve gücü temsil eden “koç boynuzu” motifini gösterebiliriz.
Karpuz, üzüm ve nar gibi meyve motifleri de doğurganlığı simgeler.
“Küpe” motifi ise Anadolu’da uzun yıllardır düğün hediyesi olarak benimsenmiştir ve bir halıdaki küpe motifi halıyı dokunan kişinin evlilik isteğini ifade etme biçimidir.
Kuş motifi birçok anlamı birden barındırmasına rağmen yaygın olarak ölümü simgelemek için kullanılır.
Son tema olarak, ölümsüzlüğü anlatmak için ise “yaşam ağacı” ve genelde bu ağacın üzerinde uçarken temsil edilen “can kuşu” motifleri kullanılır.
Sadece figüratif desenler değil, halı sanatında renkler de anlam yüklüdür.
Kırmızı dostluk ve sevgiyi, sarı nazarı, mavi umudu ve yeşil ise ayrılığı simgeler.
Eli Belinde Motifi
Anadolu’da sıkça kullanılan ‘eli belinde’ motifi dişiliğin simgesidir. Bu motif sadece analık ve doğurganlığı değil, aynı zamanda kısmet, bereket, uğur ve mutluluğu da simgeler. İlk insanlar erkeğin üremedeki biyolojik rolünü göremedikleri için üremenin yalnızca dişiler tarafından yapılan bir eylem olduğunu düşünüyorlardı. Bu nedenle ana tanrıçalara tapıyorlardı. İnsanlar, çoğalma ve bereket sembolü olarak gördükleri ana tanrıçaları; Afrodit, Hera, Kibele, Atena, Leto, İştar, Artemis, Hepa(Havva), İsis gibi çeşitli adlarla kendi dillerinde isimlendirmiştir.
Koç Boynuzu Motifi
Erkeklik, güç, kahramanlık ve bereket sembolü olarak kullanılan ‘koç boynuzu’, Anadolu kültüründe sıkça kullanılan motiflerin başında gelir. Geçmişten bu yana boynuz sembolü, güçlü ve kuvvetli erkeklerle özdeşleşmiştir. Koç boynuzu motifi; koçun önden, yandan ve tepeden görünüşü spiral, hilal gibi şekillerle harmanlanarak dokumalara aktarılmıştır.
Bereket Motifi
Saç Bağı Motifi
Doğum ve çoğalmayı sembolize eden ‘saç bağı’, evlilik isteğini gösterir. Evlenmek isteyen genç kızlar zülüf kesip tek örgü yaparken, yeni evli genç kadınlar saçlarını çift örerek uçlarını renkli iplerle süslerler.
About The Author
Leave feedback about this