Domates ve Türkler
Domates (Solanum lycopersicum), patlıcangiller (Solanaceae) ailesinden, anavatanı Güney ve Orta Amerika olan, meyvesi yenebilen otsu bitki türü. Domatesin eş anlamlısı kızanak sözcüğüdür.
ABD’de 1893 yılında mahkeme sebzelerle birlikte saklanıp yenildiğinden onu sebze diye sınıflandırmıştır fakat gerçekte meyvedir. Domatesin ilginç bir tarihi vardır. Bolivya ve Peru‘da yabani sarı renkli bir domates türü bulunmuş ve sonra Meksika‘da yetiştirilip, Kristof Kolomb’un Amerika’yı keşfinden sonra Avrupa’ya gemilerle gönderilmiştir. İtalyanlar sarı renginden ötürü onu altın elma olarak adlandırdı, ama çok geçmeden kırmızı türleri ortaya çıktı. Domates ABD’de ilk defa Thomas Jefferson tarafından yetiştirildi. Ama pek çok insan zehirli olduğuna inanarak yemeyi reddetti, ta ki 1900’e kadar. Uzun zaman önce, pek çok Avrupalı için aşk elmasıydı, çünkü insanları romantik yaptığına inanılıyordu.
Domatesin Osmanlı Mutfağına Gelişi
Bazı kaynaklarda Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul fethi zamanlarında domates ile zehirlenmeye çalışıldığı yazmaktadır. Fakat domates, 17. Yüzyılda keşfedildiği için bu bilgilerin yanlış olduğu anlaşılmaktadır.Osmanlı mutfağı yüzyıllar boyunca farklı kültürel etkilerle şekillenip ve değişimlere uğrayarak özgün bir mutfak kültürü oluşturmuştur.
- yüzyılın sonunda Amerika’nın keşfi ile eski dünyanın tanımaya başladığı Amerika menşeli domates, patates, mısır, fasulye, kırmızı ve yeşil biber gibi sebzelerin kullanımı ancak 1800’lü yıllardan itibaren İstanbul mutfağında yaygınlaşmaya başlamıştır.
Osmanlı mutfağında domates, patates, taze biber, fasulye, yer elması, kabak, bal kabağı, ve mısır gibi Amerika menşeli yeni sebzelerin yaygın olarak kullanıldığı bir dönemdir. Domates ilk olarak Amerika’dan Avrupa’ya 16. yüzyılda gelmiştir. Osmanlı’ya gelişi uzun zaman almıştır. Osmanlı mutfağı saray kayıtlarına ilk olarak yeşil domates kavata adıyla 1700’lerde girmiş ve sadece yeşil domates tüketilmiştir. Kırmızı halinin tüketilmemesinin iki sebebi vardı. Renginin kırmızıya gittikçe bozulduğunun düşünülmesi ve kırmızı domatesin şeytan meyvesi olarak düşünülmesiydi. Bu sebeple kırmızı domates kullanımının yaygınlaşması 19. yüzyıl da gerçekleşmiştir. Ayrıca Osmanlı mutfağına giren ilk domatesler günümüzde kullandığımız büyük domateslerden değil, kiraz tipi domateslerdendir. Domates kullanımından bir süre sonra, Osmanlı mutfağının vazgeçilmez ürünlerinden biri olarak yerini almıştır. Birçok yemeğe kullanılmasıyla birlikte farklı tüketim çeşitlerine gidilmiş ve salça kullanımı da başlamıştır.
Özetlemek gerekirse, domates macerası 15. yüzyıl Amerika keşfi ile başlayıp oradan 16. yüzyılda Avrupaya sonra da 17.yüzyıl sonlarında Osmanlı’ya gelmiş ve Osmanlı mutfağının en önemli ürünlerinden biri haline gelmiştir.
Leave feedback about this